In februari van dit jaar lazen we een artikel in het Volkskrant magazine over het 1 m2 vlas-project van de Crafts Council, het platform voor het creatieve ambacht. We waren meteen gegrepen door dit oude, veelzijdige plantje en bestelden een pakje zaad om ook 1 vierkante meter vlas te planten in onze tuin in Normandië. Met de stap-voor-stap begeleiding en filmpjes was het niet moeilijk om de prachtige vlasbloemetjes tevoorschijn te toveren. We nemen je graag mee in het proces.
Heb jij een linnen broek? Of een natuurlijk aanvoelende bloes van linnen? Dan draag je vlas en ben je bovendien heel duurzaam bezig. Waarom? Omdat vlas in de landbouw eigenlijk niet bewaterd hoeft te worden. Dat scheelt enorme hoeveelheden water!
Vlas is de naam van de plant voordat deze tot textiel wordt verwerkt. Vanaf het moment dat het geweven is, heet vlas linnen. De verwerking van vlas tot linnen kent een aantal stadia, elk met hun eigen ambachtelijke technieken en termen, zoals repelen, hekelen, klodden en spinnen.
Stap 1: het voorbereiden van je zaaibak. Op Le Château hadden we achter de Trekkershut nog een prachtige bak met aarde vrij voor ons 1 m2 vlas project. Hij stond in de zon en dat is mooi, want vlas houdt niet van schaduw. Ook moest het vrij diep uitgegraven worden, want de wortels van vlas gaan zo diep als de plant hoog wordt. Gelukkig zitten we op kleigrond, de favoriete grondsoort van vlas. We groeven de oude grond uit, gooiden er nieuwe aarde in. Vlas houdt van fijne grond, dus we maakten de grote klonten fijn en haalden alle oneffenheden eruit. Toen maakte we een aantal banen in de grond, lange heuveltjes om de zaadjes in te gooien.
Stap 2: het verdelen van het vlaszaad en zaaien. Op 2 mei was het zover (iets later dan in het project de bedoeling was, want daar werkte men al vanaf april, maar eerder waren we niet in Frankrijk).
Het totaal aantal zaadjes moest in potjes verdeeld worden, zodat elk zaaiheuveltje een zelfde aantal zaadjes kreeg. Het in banen zaaien is vooral heel handig bij het onkruid wieden. Want dat moet regelmatig gebeuren. Als het vlas hoger wordt wil je er geen onkruid tussen hebben, en zeker niet als je het gaat oogsten en verwerken.
Vlas is een zogenaamd wisselteeltgewas, het kan een keer per zeven jaar verbouwd worden op hetzelfde stuk land. Vanaf Nieuwjaarsdag duurt het ongeveer honderd dagen tot het zaaien. Het vlas groeit vervolgens ook weer ongeveer honderd dagen. Je harkt de bovenste laag van je vierkante meter om de aarde te ‘openen’. Dan zaai je in rijtjes, 1 zaadje tegelijk, netjes verdeeld, op een diepte van ongeveer 1 à 2 centimeter. Met een raster voorkwamen we dat de bak door de katten van de buren als kattenbak zou worden gebruikt.
Nederland is, samen met België en Frankrijk, een van de grootste vlasproducenten ter wereld, vrijwel al het linnen dat in de wereld verkrijgbaar is, is gemaakt van vlas uit een van die drie landen. In de Middeleeuwen was vlas nog een kostbaar goed dat door de ambachtelijke spinners en wevers in ons land werd gemaakt; Nederlands linnen was van een zeer hoge kwaliteit en daardoor zeer gewild. Inmiddels is de verwerking van vlas tot linnen uitbesteed aan lagelonenlanden en machines.
Stap 3 onkruid wieden. De eerste stengels kwamen boven de grond na anderhalve week. Dat zag er al gelijk lekker groen uit. We moesten wel steeds wieden want het onkruid groeide sneller dan het vlas.
Doel van 1 m2 vlas
Woordvoerder Guusje Heesakkers van de Crafts Council is initiatiefneemster van The Linen Project, waarbij het doel is om mensen bewust te maken van dit mooie materiaal, en te onderzoeken of er in Nederland weer een kleinschalige, rendabele linnenproductie tot stand kan komen. Binnen het project wordt samengewerkt met de kunstacademie ArtEZ Master Fashion Design. Het project is nodig, omdat er steeds minder mensen in Nederland over zijn die hun kennis en kunde van het verbouwen van vlas en vlasverwerking kunnen overdragen. Daarom worden jonge mensen – zeker ook jonderen die kiezen voor het boerenbedrijf of voor een bestaan als ambachtsman/vrouw – bij het project betrokken. The Linen Project activeert ‘oude’ kennis en vaardigheden die met vlas- en linnenproductie samenhangen. Hiermee worden nieuwe technologieën, nieuwe verbindingen en toepassingsmogelijkheden geinitieerd, zodat toekomstige productie gebaseerd is en voortbouwt op een herstelde connectie met de mens en de natuur.
Duurzaam en kleinschalig
Zo langzamerhand is het wel bekend dat de mode-industrie rigoureus moet veranderen. De huidige marktwerking is vrijwel volledig gericht op economische groei en winstcijfers; producten worden steeds goedkoper geproduceerd, slechter van kwaliteit en de uniciteit is ver te zoeken. Gelukkig is er ook tegenbeweging. (Jonge) mensen hebben een groeiende belangstelling om verbinding te zoeken met de productieprocessen die de basis vormen van de producten die ze dagelijks gebruiken en consumeren. Zij laten een interesse zien in kleinschalige, lokale productie, zelfgemaakt, ambachtelijk, traceerbaar, eerlijk, circulair en duurzaam.
Stap 4: de eerste bloemetjes. Zodra het vlas zo’n 30 tot 40cm hoog is, moet je het met draden een beetje stutten, want het mag niet omvallen. En dan komen de bloemetjes. Het bloemetje van vlas is delicaat en bloeit maar 1 dag, maar gelukkig zitten er meerdere bloemetjes aan een stengel die allemaal op verschillende dagen bloeien, dus je kunt er toch wel 2 weken van genieten. Daarna veranderen de bloemetjes in zaadbolletjes, die goudgeel kleuren. Na alle inspanningen viel het aantal bloemetjes een beetje tegen, zeker toen er iets verderop langs de weg een groot vlasveld bleek te liggen, die hemelsblauw kleurde van de miljoenen bloemetjes!
Maar we gaan toch vrolijk verder.
Stap 7. Gouden zaadbolletjes. Genieten dus maar, van de gouden zaadbolletjes, want half augustus gaan we de gehele plant eruit trekken. Deze moeten dan plat op het zaaiveld worden gelegd om te ontbinden. Dit fermentatieproces heet ‘roten’ en het betekent dat de vezel van de stengel loskomt. Hier mag dus geen onkruid tussen zitten, dus dat wordt nog een uitzoekwerkje.
Stap 8. het roten. Het roten duurt ongeveer 30 dagen, daarna moet de vlas binnen in een droge ruimte worden opgeslagen.
Stap 9. het drogen
Stap 10. het repelen (een grove kam door de stengels halen, zodat de zaadbolletjes loskomen).
Stap 11. het braken (losslaan van de houtdeeltjes van de stengel en de vezel met een braak).
Stap 12. het zwingelen (de allerlaatste houtdeeltjes verwijderen).
Stap 13. het hekelen (kammen met een pinnenkam van ijzer, met een steeds fijnere hekel, zodat je steeds een fijnere vezel overhoudt – de klodden). Van deze vezels wordt een vlaspop gemaakt, zodat de vezels niet in de knoop komen.
Stap 14. het spinnen. Voor het spinnen wordt van de vlaspop een vlasrok gemaakt (een bundel vezels), waardoor met de vezels een mooie draad kan worden gesponnen.
Stap 15. het weven.